Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αμέτρητες έρευνες από τους επιστήμονες σχετικά με το τι κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο. Εκτός όμως από την έρευνα γύρω από τις πηγές της ευτυχίας οι επιστήμονες έχουν συγκεντρώσει σημαντικά στοιχεία και για το τι ΔΕΝ κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Κάποια από αυτά τα εμπόδια τα βάζει ο ίδιος άνθρωπος στον εαυτό του μέσω έμφυτων και συνηθισμένων τρόπων σκέψης του. Καταναλώνοντας του χρόνο και ενέργεια οι νοητικές αυτές συνήθειες πολλές φορές τον εμποδίζουν να κυνηγήσει, να κατανοήσει και να αντιληφθεί την ευτυχία του με τρόπο εποικοδομητικό, οδηγώντας τον σε λάθος κατεύθυνση και εμποδίζοντας έτσι την επίτευξη της ευτυχίας καθαυτής.
Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι κοινοί τρόποι σκέψης που δυσκολεύουν το ταξίδι του ανθρώπου προς την ευτυχία;
Η πρώτη τέτοια ανθρώπινη τάση ονομάζεται «hedonic adaptation» και βασίζεται πολύ απλά στο γεγονός ότι οι άνθρωποι συνηθίζουμε τα πράγματα και τις καταστάσεις. Όταν αντιλαμβανόμαστε την ευτυχία ως την συνεχή ικανοποίηση των επίκτητων αναγκών μας ή την συνεχή επιδίωξη της απόλαυσης γινόμαστε δέσμιοι ενός ατελείωτου κυνηγητού. Ας πάρουμε για παράδειγμα την απόκτηση υλικών αγαθών. Αγοράζω ένα καινούριο αυτοκίνητο, βρίσκω μια καινούρια δουλειά, μετακομίζω σε ένα όμορφο σπίτι. Στην αρχή είμαι σούπερ ενθουσιασμένος και αισθάνομαι τέλεια. Αντλώ χαρά από τη συγκεκριμένη κατάσταση. Για πόσο όμως; Μετά από λίγο καιρό θα δω το αυτοκίνητο του γείτονα που θα είναι πιο ωραίο ή πιο γρήγορο και θα θέλω εκείνο το αυτοκίνητο, ή μπορεί να δω κάποιο σκάφος και να θέλω σκάφος. Με την απόκτηση του αυτοκινήτου η ευτυχία μου ναι μεν αυξήθηκε, αλλά μόνο προσωρινά. Σχετικά γρήγορα θα γυρίσω στο αρχικό επίπεδο αναφοράς της ευτυχίας μου. Ικανοποιώ την ανάγκη μου (αποκτώ το αγαθό που επιθυμώ), αυξάνεται η ευτυχία μου και μετά προσαρμόζομαι. Σε μια πολύ μεγάλη έρευνα που έγινε στη Γερμανία οι επιστήμονες παρακολούθησαν 25.000 άτομα πριν παντρευτούν, όταν παντρεύτηκαν και αφού παντρεύτηκαν. Παρακολούθησαν την ευτυχία τους καθ’ όλη αυτή την διάρκεια πριν και μετά τον γάμο τους και τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν τα εξής: Όταν παντρευτήκαν η ευτυχία των συμμετεχόντων αυξήθηκε. Για την ακρίβεια η μεγαλύτερη αύξηση στην ευτυχία τους έγινε ως και 1 χρόνο πριν παντρευτούν. Όμως κατά μέσο όρο μόλις 2 χρόνια μετά τον γάμο τους τα περισσότερα ζευγάρια επέστρεψαν στα αρχικά επίπεδα της ευτυχίας τους. Γίνεται μια θετική αλλαγή στην κατάσταση μου, αντλώ χαρά (αυξάνεται η ευτυχία μου) αλλά μετά συνηθίζω. Ικανοποιώ την ανάγκη μου, αυξάνεται η ευτυχία μου και μετά προσαρμόζομαι! Αυτός είναι ο κύκλος που γίνεται ξανά και ξανά όταν αποκτώ μια καινούρια επιθυμητή κατάσταση γιατί πολύ απλά ο άνθρωπος είναι πολύ ικανός στο να προσαρμόζεται πολύ γρήγορα σε οποιαδήποτε αλλαγή στη ζωή του!
Η δεύτερη ανθρώπινη τάση που εμποδίζει την ευτυχία μας είναι το ότι δεν είμαστε και πολύ καλοί κριτές όταν αποφασίζουμε για το ποιο πράγμα και για πόσο καιρό θα μας κάνει χαρούμενους. Η τάση αυτή ονομάζεται «affective forecasting» και αναφέρεται στην πρόβλεψη που κάνει ο άνθρωπος σχετικά με το πώς ένα γεγονός θα επηρεάσει την συναισθηματική του κατάσταση στο μέλλον. Ο άνθρωπος που μελέτησε αυτή την τάση ήταν ο Dan Gilbert καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Harvard. Αυτό που γίνεται σύμφωνα με τον Gilbert είναι ότι κατά μέσο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι τα καλά γεγονότα στη ζωή τους θα τους κάνουν ευτυχισμένους για ένα πολύ μεγάλο διάστημα και ότι τα κακά γεγονότα θα τους τσακίσουν για επ’ αορίστου χρόνου. Στην πραγματικότητα όμως ο άνθρωπος δεδομένου ότι έχει και «ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα» έχει την τάση να ξεπερνάει τις άσχημες καταστάσεις πολύ γρηγορότερα από ότι προβλέπει. Το ίδιο ισχύει και για τα πράγματα που πιστεύει ότι θα τον κάνουν χαρούμενο στο μέλλον. Τελικά απλώς θα τα συνηθίσει. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αυτή μας την τάση γιατί επηρεάζει το πόσο ρεαλιστές είμαστε όταν αντιλαμβανόμαστε μελλοντικές καταστάσεις τις οποίες μπορεί να επιθυμούμε ή και να θέλουμε να αποφύγουμε και επομένως επηρεάζει και πολλές αποφάσεις μας.
Η τρίτη ανθρώπινη νοητική τάση των που μπαίνει εμπόδιο στην ευτυχία μας είναι ότι τείνουμε να συνδέουμε την ευτυχία με την απόκτηση υλικών αγαθών. Ο Tom Gilovich καθηγητής στο πανεπιστήμιο Cornell μελέτησε τις διαφορές στην ευτυχία που σχετίζονταν με την απόκτηση υλικών αγαθών ή την απόκτηση εμπειριών. Συγκεκριμένα σύγκρινε και μέτρησε την ικανοποίηση σε βάθος χρόνου αυτών που επένδυσαν κάποιο χρηματικό ποσό σε κάποιο υλικό αγαθό, σε σχέση με την ικανοποίηση αυτών που επένδυσαν το χρηματικό ποσό σε κάποια εμπειρία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας λίγο καιρό μετά την αγορά του υλικού αγαθού ή της εμπειρίας η ικανοποίηση αυτών που επένδυσαν σε κάποιο υλικό αγαθό μειώθηκε ενώ αυτών που επένδυσαν σε κάποια εμπειρία παρέμεινε σε ψηλά επίπεδα.
Αντιστοίχως λειτουργεί και η τέταρτη νοητική τάση που αφορά στον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο συνδέουμε τα χρήματα με την ευτυχία. Σε έρευνες και γκάλοπ όταν ρωτιούνται οι άνθρωποι σχετικά με το τι πιστεύουν ότι θα τους κάνει ευτυχισμένους, τα χρήματα είναι σχεδόν πάντα μέρος της εξίσωσης. Ακόμα πιο συγκεκριμένα η σχέση που αντικατοπτρίζεται είναι ότι όσο πιο πολλά χρήματα έχουμε τόσο πιο ευτυχισμένοι θα είμαστε. Ο Danny Kahneman του πανεπιστημίου Princeton ερευνώντας τη σχέση χρημάτων και ευτυχίας κατέληξε ότι όντως συνδέονται, πράγμα πολύ λογικό όταν το αυξημένο εισόδημα καλύπτει βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Από την έρευνα αυτή ήταν ξεκάθαρο ότι η ευτυχία των ανθρώπων αυξάνεται όταν αυξάνονται τα εισοδήματα τους, αλλά μέχρι ενός σημείου. Στην έρευνα αυτή το σημείο ήταν τα $75000 ετήσιο εισόδημα. Πέραν αυτού του σημείου η ευτυχία σταματά να αυξάνεται μαζί με το εισόδημα.
Μερικές φορές είναι πιο εύκολο να αποδεχτούμε και ακόμα περισσότερο να συνειδητοποιήσουμε κάποια πράγματα για τον εαυτό μας όταν αυτά είναι κοινά για όλους τους ανθρώπους. Οι 4 παραπάνω ιδιομορφίες της ανθρώπινης σκέψης είναι κοινές για τους περισσότερους ανθρώπους οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να νιώσουμε ντροπή, ενοχή ή και κατωτερότητα αναγνωρίζοντας τες ως μέρος του εαυτού μας.
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτές τις νοητικές «παγίδες» μπορούμε να έχουμε μια πιο καθαρή εικόνα για τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Γνωρίζοντας τις αδυναμίες μας μπορούμε να λειτουργήσουμε πιο συνειδητοποιημένα στην καθημερινότητα μας, να δράσουμε προληπτικά για το δικό μας καλό, να οργανώσουμε την κατάλληλη στρατηγική για την επίλυση των προβλημάτων μας και να πάρουμε πιο σωστές αποφάσεις σχετικά με το μέλλον μας και την ευτυχία μας.
Και για να γίνω πιο πρακτική και έχοντας υπόψιν μας τους παραπάνω μηχανισμούς:
α) Του «hedonic adaptation» όπου οι άνθρωποι προσαρμόζονται άμεσα και πολύ απλά συνηθίζουν πράγματα και καταστάσεις, Εσείς θα συνεχίσετε να αντιλαμβάνεστε την ευτυχία ως την συνεχή ικανοποίηση των αναγκών σας επιδιώκοντας την απόλαυση για να ικανοποιήσετε το εγώ σας ή θα επενδύσετε στην αγάπη, στην ευγνωμοσύνη, στη συνεχή μάθηση και εξέλιξη σας καθώς και στην προσφορά σας προς τους άλλους;
β) Του «affective forecasting» όπου οι άνθρωποι πολλές φορές εσφαλμένα προβλέπουν το πόσο θα επηρεάσει ένα μελλοντικό γεγονός την συναισθηματική τους κατάσταση, Εσείς θα υπερβάλετε στην εκτίμηση του ή θα αξιολογήσετε με περισσότερο μέτρο και σύνεση ένα μελλοντικό γεγονός είτε είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο αυτό;
γ) Γνωρίζοντας ότι οι εμπειρίες δίνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τα υλικά αγαθά, Εσείς θα διαλέξετε να επενδύσετε τα χρήματα σας και το χρόνο σας σε ένα ταξίδι ή στην απόκτηση μιας καινούριας τελευταίας τεχνολογίας τηλεόραση;
δ) Εργαζόμενοι μέχρι τελικής πτώσεως από το πρωί ως το βράδυ για να αυξήσετε το εισόδημα σας, μήπως θα άξιζε Εσείς να πατήσετε ένα pause για να αναλογιστείτε τις πραγματικές ανάγκες που σας καλύπτουν τα χρήματα και ποιες άλλες που αφορούν στην προσωπική σας εξέλιξη, στην συνεισφορά προς τους άλλους, στην αγάπη και στην ανθρώπινη επαφή, θα μπορούσατε ίσως να καλύψετε επενδύοντας τον χρόνο και τον κόπο σας κάπως αλλιώς….;